Фәһемле әңгәмә

 Мәғлүмәт технологиялары өлкәһендәге енәйәттәрҙе асыҡлау буйынса бүлектең өлкән оперуполномоченныйы, полицияның өлкән лейтенанты Рөстәм Хәлилов әңгәмә барышында кибер енәйәтселәрҙең хәйләләре тураһында ҡыҫҡаса һөйләне. Әлбиттә, мутлашыу схемалары күп һәм әгәр уларҙың барыһын да һөйләһәк, лекция бик оҙаҡҡа һуҙылыуын иҫәпкә тотоп, Рөстәм Ришат улы иң популяр һәм һиҙелерлек зыян килтереүселәргә туҡталды.

Оперуполномоченный аудиторияға сим-карталар, кәрәҙле элемтә операторҙары менән килешеүҙәр ваҡыты сикләнмәгән һәм граждандарҙы оҙайтыу тураһында шылтыратыуҙар менән борсоғандарға ышанырға ярамауын һөйләне. Шулай уҡ рөхсәтһеҙ рәсмиләштерелгән кредиттар һәм аҡсаны “хәүефһеҙ иҫәп-хисаптарға” күсереү тураһында телефон аферисттарын ҡурҡытыуға ла иғтибар итергә кәрәкмәүен аңлатты. Рөстәм Ришат улы мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәренән ойошма етәксеһе исеменән иҫкәртеүҙәрҙән һуң, шылтыратыусы сит кешеләргә ышанмауҙарын һораны, сөнки аккаунттарҙы ялғанлаштырыуы, емереүе еңел.

Был осраҡтарҙа бер генә кәңәш - сит кешеләр менән бер ниндәй ҙә диалог алып бармау. Әгәр шылтыратыусының һүҙҙәренең дөрөҫлөгөнә шик бар икән, шунда уҡ трубканы ҡуйырға һәм ул әйткән мәғлүмәтте тикшерергә кәрәк. Полиция хеҙмәткәре шылтыратҡанмы? Дежур бүлеккә мөрәжәғәт итегеҙ һәм бының шулай икәнен асыҡлағыҙ. Һаулыҡ һаҡлау өлкәһе хеҙмәткәре, банктан шылтыраталармы? Бөтә эштәрҙе кисектереп тороғоҙ, үҙегеҙ банкка шылтыратып, иҫәптәрегеҙҙә проблемалар бармы-юҡмы икәнлеген асыҡлағыҙ. Директорығыҙ көс структуралары хеҙмәткәренән тиҙҙән шылтыратыу буласағы тураһында иҫкәрткән икән, етәксегеҙҙең номерын йыйып, уның һеҙгә яҙмағанына инанырға кәрәк.

Рөстәм Хәлилов шулай уҡ дистанцион һатып алыуҙар хәүефлелеге хаҡында һөйләне. Сайттар аша, йәки социаль селтәрҙәрҙә һатып алырға мөмкин булған тауарҙарҙы алдан түләргә ярамай. Уларҙы өҫтәмә түләү менән заказ итергә һәм уны алғандан һуң ғына түләргә кәрәк.  Бынан тыш, маркетплейстарҙа шәхси кабинеттарң йөҙ процент хәүефһеҙлек аҫтында түгел, улар, ҡағиҙә булараҡ, клиенттың эш хаҡы һәм кредит карталары реквизиттарын һаҡлай. Мутлашыусылар был мәғлүмәткә инеп, үҙ файҙаһына файҙалана ала. Интернет-һатып алыуҙар өсөн нуль баланслы айырым карточка булыуы һәм уны кәрәк саҡта тулыландырыу ышаныслыраҡ.

Бәлиғ булмағандарҙы енәйәт эшмәкәрлегенә йәлеп итеү темаһына айырым һөйләшеү булды. Полиция хеҙмәткәре үҫмерҙәрҙең ата-әсәләренә түләү сараларын һатыуҙың яраҡһыҙлығы тураһында һөйләшеүҙәр алып барыуҙы һорап мөрәжәғәт итте, сөнки хоҡуҡ һаҡлаусылар тәү сиратта дропперҙарға “сыға”. Шулай уҡ мутлашыусылар һәм наркотиктар менән сауҙа итеүселәр яллаған курьер булып эшләү ҙә ҡағыла. Бындай эштә ҙур аҡса урынына,  закон менән проблемалар тыуа.

Мәҙәниәт учреждениелары хеҙмәткәрҙәре полиция хеҙмәткәрен иғтибар менән тыңланы, тәҡдимдәрҙе үҙләштерҙе, ә кемгә шәхси ярҙам кәрәк – әңгәмә  тамамланғандан һуң айырым һөйләште. Кибер хәүефһеҙлек аҙналығы “Туҡта, мутлашыусы!” тамамланды, әммә иҫкәртеү саралары дауам ителәсәк.

Гүзәл ДРОНОВА, район буйынса эске эштәр бүлеге хеҙмәткәре.