– Дилә, артистар менән әңгәмә ҡорғанда, ғәҙәттә, улар ижад шишмәһен ғаиләһенә, кендек ҡаны тамған тыуған еренә бәйләй. Ниндәй шарттар бейеүсе булып китеүеңә сәбәпсе? Атай-әсәйеңдән күскән һәләтме? Инйәр һыуы (Белорет районының Инйәр ауылы) шулай шифалымы?
– Билдәле булыуынса, һәр башҡорт ғаиләһе йортонда, ҡунаҡта, тамашаларҙа бейей, шулай үҙенең шатлығын уртаҡлаша, һағышын баҫа. Беҙҙең ғаиләгә лә был күренеш хас булды. Әммә, һәләткә, ошо өлкәгә эҫенеүемә килгәндә, дөрөҫөн әйткәндә, беҙҙең нәҫел өсөн был яңы күренеш ине. Мин һунарсылар ғаиләһенән тиһәм, хата булмаҫтыр, шуға атайымдың, ике туған ағайҙарымдың өйрәтеүе һөҙөмтәһендә күп кенә һунар алымдарын беләм, ә бына бейеү серҙәрен үҙаллы, остаздарым аша өйрәнергә тура килде.
Башланғыс кластарҙа бейеү хәрәкәттәрен тәүге тапҡыр уҡытыусым Рәсимә Аҫылғужина өйрәтте, уның асылына, мәғәнәһенә төшөнөргә иһә артабан музыка мәктәбенең фольклор түңәрәгендә шөғөлләнгәндә, Стәрлетамаҡта Башҡорт республика мәҙәни-ағартыу техникумында (хәҙерге Башҡорт республика мәҙәниәт һәм сәнғәт колледжы) уҡығанда остаздарым ярҙам итте. Бигерәк тә хореография буйынса уҡытыусыларым Гөлнара Москова, Светлана Ушанова, Зилә Ғәбиҙуллиналарға миндә бейеү мөмкинлектәрен күреп, уны үҫтереүгә, артабан ҙур сәхнәгә сығарыуға ярҙам иткәндәре өсөн мәңге бурыслымын һәм рәхмәт әйтәм.
– Ә бына кисәге студентка ғына килеш абруйлы Бейеү театрында нисек бейеүсе булып киттең? Унда бит ныҡ һайлап алалар.
– Бала саҡтан РСФСР-ҙың атҡаҙанған, Башҡортостандың халыҡ артисы, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Рәшиҙә апай Туйсинаның бейеүҙәренә ғашиҡ булып үҫтем. Яҡташым, Башҡортостандың халыҡ артисы Риф Ғәбитовтың сығыштарын һоҡланып ҡарай инем. Эх, шундай мэтрҙар менән бер сәхнәлә бейеһәң, бергә эшләһәң ине ул, тип хыяллана инем. Һәм… бер көн килеп хыялдарым тормошҡа ашты!
Ысынлап та, Стәрлетамаҡ бейеү театрының бер өлөшө булып китеү беҙ эшкә килгән заманда ла еңел түгел ине, сөнки унда ныҡ һайлап алалар. 2005 йылда аҙаҡҡы курста уҡығанда тыуған яҡҡа ҡайтып эшләрмен, бейеү сәнғәтен үҫтерермен тип йөрөй инем. Һәм бына сығарылыш дәүләт имтихандары. Комиссия ағзалары араһында Риф ағай ултыра. Балетмейстер ул саҡта Стәрлетамаҡ бейеү театрына етәкселек итә ине. Сығыш яһаныҡ, һөҙөмтәләрҙе көтәбеҙ. Риф Ғәбитов килде лә: “Һылыу, беҙҙең театрға эшкә килергә теләр инеңме?” – тимәһенме!.. Минең күҙҙән йәш аға, шатлығымдан, бәхетемдән бейеп китергә әҙермен! Бер ҡыуанам, шул уҡ ваҡытта бар яуаплылыҡты тойоп, бер хафаланам.
Мәртәбәле ансамблдең талаптарына, кимәленә ярарға кәрәк ине. Шуға тәүге көндән үк эшкә сумдым, үҙ өҫтөмдә эшләй башланым. Беренсенән, Риф ағай етәкселегендәге коллективта һынатмаҫҡа тырышып тулҡынланам, икенсенән, ҡасандыр был театрҙы Рәшиҙә апай Туйсинаның улы Хәлил ағай Ишбирҙин булдырған бит.
Әлбиттә, профессиональ бейеү сәнғәтендә ныҡлы аҙымдар менән атлап китеүҙә ошо коллективта бергә эшләгән етәкселәремә, остаздарыма рәхмәт. Коллективҡа нигеҙ һалған һәм беренсе йылдарҙа эшләгән белгестәр – республикала билдәле сәнғәт әһелдәре, Башҡортостандың халыҡ артисы Рәил Лоҡманов, Башҡортостандың атҡаҙанған артистары Эльвира Дауытова, Лилиә Хәбибуллина, Резеда Шаһиева, Әлфиә Һаҙыева, Руслан Сөләймәнов, Дамира Амангилдина һәм башҡа абруйлы бейеүселәрҙең кәңәштәре, ярҙамы ныҡлы нигеҙ булып торҙо.
Ғөмүмән, коллективта үҫеш өсөн мөмкинлектәр һәр ваҡыт бар. Бөгөн, мәҫәлән, яңы композициялар өҫтөндә эшләнелә, халыҡ яратып өлгөргәндәре байытыла. Стәрлетамаҡ дәүләт театр-концерт берләшмәһе директоры Харис Әбдрәхимов, филармониябыҙҙың художество етәксеһе Лира Фәйзуллина, Бейеү театры етәксеһе Эльвира Дауытова маҡтаулы исемдәр юллау, матди мәсьәләләрҙе хәл итеү аша ла бейеүселәрҙең ҡанатын нығыта.
– Бейеү театрының репертуары бик бай, жанр, география йәһәтенән дә киң. Унда һин солист булараҡ та, дуэт менән башҡарған әҫәрҙәр ҙә бар.
– Стәрлетамаҡ бейеү театры башҡорт, татар, рус, сыуаш, ҡалмыҡ, үзбәк, сиған, кавказ халыҡтары һәм башҡа милләт бейеүҙәрен башҡара. Шулай ҙа, әлбиттә, иң төп һәм коллективтың визит карточкаһы булған сығыштар – башҡорт халыҡ бейеүҙәре. Коллективтың меңәрләгән тамашасы күңелен яулаған билдәле бейеүҙәре сәхнәгә сығарыла – “Башҡортостан”, “Порт-Артур”, “Урал бәйете”, “Ирәндек бөркөттәре”, “Любезники-любизар”, “Ағиҙел тулҡындары” һәм башҡа тәрән рухлы хореографик композициялар урын алды. Бейеү театры коллективына Башҡортостандың атҡаҙанған артисы, ҙур талант эйәһе, билдәле балетмейстер Хәлил Ишбирҙин 1991 йылда нигеҙ һалған.
2018 йылда Бейеү театрының баш балетмейстеры итеп Башҡортостандың атҡаҙанған артисы Эльвира Дауытова тәғәйенләнде. Ул ҡуйған “Ҡымыҙ бешеүсе ҡыҙҙар”, “Беләҙек”, “Ағиҙел тулҡындары” хореография композициялары репертуарға тос өлөш индерә.
Ғөмүмән, ниндәй бейеүҙе алһаң да, һәммәһе үҙенә бер мәғәнә менән башҡарылған әҫәр, халыҡ тарафынан да һәр ҡайһыһы айырым һөйөү, ҡыҙыҡһыныусанлыҡ менән ҡабул ителә. Шуға театрҙың һәр концертында тамашасы тулы зал була. Һәм бында һүҙ бер Стәрлетамаҡ тураһында ғына бармай. Мәскәү, Санкт-Петербург, Сорғот, Бельгия, Голландия, Төркиә, Үзбәкстан, Ҡырғыҙстан…
Ошо репертуарҙың айырылғыһыҙ өлөшө булып торған “Башҡортостан”, “Бөрйән ҡыҙҙары”, “Байрам”, “Ҡапма-ҡаршы” бейеүҙәрендә солист булараҡ бейеүем менән ысын мәғәнәһендә бәхетлемен. Башҡорт бейеү сәнғәтенең классикаһы, башҡорт халҡының мәҙәни хазинаһы булған был мәңгелек әҫәрҙәрҙә төп акттарҙы башҡарыу – ҙур бурыс, шуға ошо бейеүҙәр сәхнәгә сыҡҡан һайын тулҡынланам.
Шуныһын да өҫтәгем килә: Бейеү театры репертуары бейеү концертынан ғына тормай. Мәҫәлән, элек-электән коллектив “Инсебикә”, “Арҡайым” хореография спектаклдәре менән билдәле. Шулай уҡ яңы проекттар ҙа сығып тора. Әйтәйек, республикабыҙҙа танылыу яулап өлгөргән, тирә-яҡты, тәбиғәтебеҙҙе хәстәрләү проблемаһын күтәреп сыҡҡан “Урал легендалары” мюзиклында филармония йырсылары вокал буйынса биҙәһә, хореографик яҡтан – Бейеү театры артистары.
– Дилә, ә бына бейеүҙә нимәгә нығыраҡ иғтибар бирәһең: хис-тойғоғамы, әллә бейеү техникаһынамы?
– Билдәле, бейеүҙе, бигерәк тә башҡорт бейеүҙәрен, ғөмүмән, әҫәргә һалынған хәл-ваҡиғаны, уның мәғәнәһен, эстәлеген йөрәгең аша үткәрмәй тороп бейеү мөмкин түгел. “Башҡортостан” бейеүен башҡарғанда, мәҫәлән, ғорурлыҡ, дуҫлыҡ, яуаплылыҡ һымаҡ тойғоларҙы күрһәтеп, ошо тиклем республикала йәшәү – үҙе бер бәхет, тигән мәғәнә алып барып еткерергә кәрәк. Башҡорт бейеүҙәрен тамашасы, һис шикһеҙ, ундағы оҫта башҡарыу манераһы, характер аша яҡын ҡабул итә. Шул уҡ ваҡытта башҡорт бейеүҙәрен бейер өсөн, кем әйтмешләй, башҡорт булып тыуырға кәрәк.
Репертуарҙа төрлө бейеүҙәр бар. Әммә, Ҡатай ырыуы ҡыҙы булараҡ, үҙемә сая ҡыҙҙар бейеүе оҡшай. Киләсәктә ошо юҫыҡта соло-бейеүҙәр өҫтөндә лә эшләргә теләйем, сөнки нәҡ был бейеүҙәргә башҡорт ҡатын-ҡыҙы, башҡорт халҡы нескә күңелле, ҡунаҡсыл, кәрәк икән, сая, яугир булыуы ла бар, тигән мәғәнә һалынған, минеңсә.
– Һеҙ Илгиз менән (Илгиз Ҡашҡаров – драма актеры, оҙаҡ йылдар Стәрлетамаҡ театры, аҙаҡ – СДТКБ-ның художество-постановка бүлеге мөдире) икегеҙ ҙә ижади шәхестәр. Ғаиләлә был нисек сағыла?
– Ижади ғаилә тигәс, иҫкә төштө (көлә – авт.), өйләнешеүебеҙ ҙә – үҙе бер тарих. Икебеҙҙең дә эшләй башлаған ғына саҡ. Илгиз – Стәрлетамаҡ башҡорт драма театры актеры, мин – Бейеү театрында. Никахлашырға ваҡыт таба алмай бер булдыҡ. Әмәлгә ҡалғандай, өс көн буш ваҡыт табылды: уныһы ла – мин аяҡ һындырғанда. Илгиз Сорғоттан гастролдәрҙән ҡайтып төштө, өйгә инеп, сумаҙандарҙы ғына ҡалдырған да “Өфө – Сибай” поезына ултырып, Инйәргә килеп еткән. Әйткәндәй, быға тиклем, Бельгия, Голландияла бер ай гастролдә йөрөгәндә мине һоратып килгәйнеләр. Үҙем дә белмәйем, Илгиз дә белмәй. Ул хәҙер “Кәләшемде күтәреп кенә йөрөттөм, аяғы һынғанға...” тип шаяртып ала.
Шулай атай-әсәй ярҙамы, үҙебеҙҙең көс менән йәшәп киттек. Башта ипотекаға фатир алдыҡ, унан үҙебеҙ өй һалып сыҡтыҡ. Өс бала тәрбиәләйбеҙ: 11 йәшлек улыбыҙ Иҙел шулай уҡ һәләтле: һүрәт төшөрә, бейей, алты йәшлек Алтынай менән йәш тә өс айлыҡ Иллария беҙҙең юлды һайлармы-юҡмы – әлегә билдәһеҙ. Иң мөһиме – балаҡайҙарыбыҙ һау булһын.
Ысынлап та, Илгиз менән бер сәхнәлә тиерлек эшләнек, ул – актер, мин – бейеүсе, шуға дуҫтарыбыҙ уртаҡ, ғаилә дуҫтары – бергә эшләгән коллегалар. Дөйөм темалар, бер-беребеҙҙе аңлап торабыҙ. Бер мөхиттә эшләгәс, хатта оҙайлы гастролгә киткәндә лә бер-беребеҙҙе аңлап торабыҙ, ҡыҙғаныу, асыуланышыу һымаҡ күренештәр бөтөнләй ят беҙгә. Ғөмүмән, ғаиләмдән дә бик уңдым. Бәхетле бейеүсе, ҡатын, әсә, ҡыҙ тип әйтә алыр инем үҙем хаҡында.
– Ҡыҙыҡлы яуаптарың өсөн рәхмәт. Уңыштар теләйбеҙ!
Әңгәмәне Рәмил МАНСУРОВ ҡорҙо.
"Башҡортостан" гәзите.